سونوگرافی و رادیولوژی دكتر حدادپور

سونوگرافي و راديولوژي مقدمه‌اي بر سنجش تراكم استخوان با كمك امواج اولتراسوند ( QUS ) مرجع : كتاب استئوپروز سازمان بهداشت جهاني ( WHO )  پوكي استخوان ( استئوپروز ) از چه نظر اهميت دارد ؟ استئوپروز يك وضعيت شايع باليني بوده كه با افزايش ريسك شكستگي‌هاي مهم و ناتوان‌كننده‌اي چون لگن ( هيپ ) و ستون فقرات همراه مي‌باشد . اين بيماري بطور تدريجي ، بي سر و صدا و بدون نشانه مشخصي ايجاد شده و پيشرفت مي‌نمايد لذا تا قبل از بروز شكستگي ، علامت واضحي از خود نشان نمي‌دهد .  چه روش‌هايي بمنظور تشخيص پوكي استخوان وجود دارد ؟ دو روش عمده جهت تشخيص استئوپروز مورد تأييد سازمان بهداشت جهاني ( WHO ) مي‌باشند : الف ) سنجش تراكم استخوان بروش DEXA ( با كمك اشعه X ) ب ) سنجش تراكم استخوان بروش QUS ( با استفاده از امواج اولتراسوند )  آيا مي‌توان داروهاي مربوط به درمان پوكي استخوان را بدون انجام آزمون سنجش تراكم استخوان تجويز و استفاده نمود ؟ پاسخ : داروهاي مورد استفاده جهت درمان پوكي استخوان اگر در فرد سالم مورد استفاده قرار گيرند ، عوارضي چون التهاب مري و معده ( ازوفاژيت و گاستريت ) ، سنگهاي كليوي و استئومالاسي ( نرمي استخوان ) را در پي خواهند داشت .  آيا مصرف ويتامين D و كلسيم ( با دوز پيشگيري‌كننده ) ، مي‌تواند استئوپروز را درمان نمايد ؟ پاسخ : خير ، جهت درمان استئوپروز ، ميزان بالاتري از ويتامين D و كلسيم مي‌بايستي استفاده شود و علاوه بر آنها ، از داروهاي قوي‌تري چون بي‌فسفونات‌ها ( از قبيل آلندرونات ) نيز مي‌بايستي بهره جست .  سنجش تراكم استخوان بروش QUS چه مزيت‌هايي نسبت به روش DEXA دارد ؟ عدم استفاده از اشعه X ، هزينه پايين‌تر ( تقريباً يك چهارمDEXA ) ، سهولت انجام ( علي‌رغم ارزش پيش‌بيني كنندگي شكستگي معادل روشDEXA ) و همچنين پوشش بيمه‌اي از مزاياي عمده اين روش مي‌باشد . البته روش QUS منحصر به استخوان پاشنه ( كالكانئوس ) بوده كه با توجه به درصد بالاي استخوان اسفنجي در اين ناحيه ، بالاترين دقت تشخيصي را خواهد داشت . ضمناً در مواردي چون دفورميتي‌هاي استخواني ، استئوآرتريت ، شكستگي قبلي ،orthopedic device و ... روش DEXA دقت پاييني داشته و روش QUS تشخيصي خواهد بود . اولتراسوند كمي ( QUS : quantitative ultrasound ) با استفاده از سرعت صوت ( SOS : speed of sound ) و همچنين تضعيف امواج ماوراء صوت در پهناي وسيع ( BUA : broadband ultrasound attenuation ) ، تراكم استخوان را در استخوان پاشنه محاسبه نموده و T – score ، Z – score و همچنين OI ( يا osteoporosis index ) را مشخص مي‌نمايد . مزاياي سنجش تراكم استخوان بروش اولتراسوند كمي ( QUS : quantitative ultrasound ) در قياس با روش جذب‌سنجي با انرژي مضاعف ( DEXA ) :  عدم استفاده از اشعه X و ايمن بودن براي خانم‌هاي باردار  هزينه پايين‌تر ( بدليل عدم نياز به استفاده از اشعه X و تقريباً يك چهارم هزينه DEXA )  سهولت انجام ( بدليل positioning آسان و ساده بودن application دستگاه ، علي‌رغم ارزش پيش‌بيني كنندگي شكستگي معادل روشDEXA ) عوامل مستعدكننده ذاتي و غير قابل تغيير در ايجاد استئوپروز :  جنس مؤنث ،  سن بالا ،  نژادهاي آسيايي و آريايي عوامل خطر اكتسابي ( ريسك فاكتورها ) در ايجاد استئوپروز :  منوپوز ( يائسگي ) زودرس : قبل از 45 سالگي  آمنوره ( عدم قاعدگي ) اوليه و يا ثانويه ( حتي حاملگي )  كم‌كاري غدد جنسي ( هيپوگوناديسم ) در مردان  لاغري مفرط : BMI كمتر از 19 kg/m2  درمان با كورتون‌ها ( براي مدت زمان بيش از سه ماه )  مصرف سيگار  مصرف كافئين  مصرف بيش از اندازه الكل : با اثر توكسيك آن بر روي سلول‌هاي استخوان ساز  ديابت  كم تحركي و بي‌حركتي طولاني‌ مدت  مصرف كم كلسيم ( لبنيات )  كمبود ويتامين D  سابقه شكستگي در بزرگسالي  سابقه شكستگي در افراد خانواده ( علي‌الخصوص مادر ) داروهايي‌كه مصرف آنها ، احتمال بروز استئوپروز را بالا مي‌برد :  كورتو‌ن‌ها  هورمون‌هاي تيروئيد  داروهاي ضد تشنج ( از قبيل فني‌توئين )  داروهاي ضد انعقاد خون ( از قبيل هپارين )  ليتيوم  املاح آلومينيوم ( آنتي‌اسيد )  تاموكسي‌فن ( مورد استفاده در سرطان پستان )  مسموميت با ويتامين D وضعيت‌هايي كه احتمال كاهش دانسيته استخواني و بالنتيجه استئوپروز را بالا مي‌برند : 1 ) حاملگي 2 ) پركاري غده تيروئيد ( و يا مصرف بيش از اندازه هورمون تيروئيد ) 3 ) سندروم كوشينگ ( و يا مصرف بيش از اندازه كورتون‌ها ) 4 ) پركاري غدد پاراتيروئيد 5 ) ديابت 6 ) كم‌كاري غدد آدرنال ( بيماري آديسون ) 7 ) بيماري كبدي شديد ( سيروز ) 8 ) برداشتن قسمتي از معده و يا تمامي آن ( مثلاً در درمان چاقي مفرط ) 9 ) سندروم‌هاي سوء جذب ( از قبيل بيماري سلياك ) 10 ) بيماري مزمن كليوي و افراد دياليزي 11 ) بيماري‌هاي انسدادي ريه ( آسم ، برونشيت مزمن و آمفيزم ريوي ) 12 ) بيماري‌هاي پوستي نيازمند به كورتون ( از قبيل اپيدرموليزيس بولوزا ) 13 ) بدخيمي‌هايي چون لنفوم و لوكمي كاربردهاي سونوگرافي داپلر رنگي :  تشخيص تنگي ( استنوز ) در شريانهاي كاروتيد ( جهت پيشگيري از سكته مغزي )  تشخيص تنگي ( استنوز ) در شريانهاي اندامها ( در بيماران دچار لنگش دردناك متناوب )  تعيين تنگي شريان كليوي بعنوان عامل هيپرتانسيون شرياني  تشخيص لخته ( ترومبوز ) در وريدهاي عمقي اندامها ( DVT )  تشخيص IUGR در جنين با جثه كوچك نسبت به سن حاملگي  بررسي چسبندگي ( نفوذ ) جفت بداخل رحم ( پلاسنتا كرتا )  تأييد مرگ رويان و يا جنين ( IUFD )  بررسي تأثير واريكوسل بر روي باروري ( fertility )  افتراق پيچ‌خوردگي ( torsion ) بيضه از اپيديديمواوركيت حاد ( التهاب بيضه و اپيديديم )  ارزيابي خونرساني به كليه پيوندي ( در موارد شك به رد پيوند )  ارزيابي التهاب تيروئيد ( تيروئيديت )  ارزيابي خونرساني به توده‌هاي بافت‌هاي نرم ( از قبيل توده‌هاي تيروئيد ، پستان ، غدد لنفاوي و ... )